Матур холык, намус, вөҗдан, изгелек турында мәкальләр

***

Изге сөйләсәң, изге ишетерсең,

Яман сөйләсәң, яман ишетерсең.

***

Күркәм кием — тән зиннәте, күркәм холык — җан зиннәте.

***

Намусыңны яшьтән үк сакла.

***

Кечегә шәфкать ит, узаманга (командир, капитан) хөрмәт ит.

***

Үз намусың үз кулыңда.

***

Ояты барның вөҗданы бар.

***

Борыныңны бик күтәрмә, агач башына эләкмәсен.

***

Сүздә мактанма, эштә мактан.

***

Югарыга карап үрнәк ал, түбәнгә карап гыйбрәт ал.

***

Холыксызның ачуы танау очында.

***

Ачуың килсә, йөзгә кадәр сана.

***

Рәхимсез кешедән рәхимле эт яхшы.

Илназ Мөхәрләмов фотосы

Матбугат.ру сайтыннан алынды.

ХАЛЫК АВЫЗ ИҖАТЫ: Яз турында сынамышлар

*** Каен суы күп акса, җәй яңгырлы булыр.

*** Суда бака кычкыра башлаганда сабанга чык.

*** Майда яңгыр шәп булса, арыш уңар.

*** Май ае салкын булса, игенгә туклык булыр, чебешкә юклык булыр.

*** Яңгыр атна кич башланса яки кояш баеганда башланса, бер атна буена явар.

*** Черкиләр яз көне иртә күренсә, һава җылыныр.

*** Карлыгач иртә килсә, көннәр тиз матурланыр.

*** Йолдызлар куе күренсә, аяз булыр.

*** Майның егерме берендә яңгыр булса, көз яңгырлы булыр.

Фото: pixabay.com

tazbash.ru сайтыннан алынды

Туган тел һәм сүз турында татар халык мәкальләре

* Акыллының теле күңелендә,
Тиленең акылы телендә.

* Акылы кысканың теле озын.

* Ана баланы ике кат тудыра:
Бер кат — тән биреп!
Икенче кат — тел биреп!

* Анам биргән туган тел,
Атам биргән корал тел.

* Ана мәм биргән,
Ана тән биргән,
Ана сөт биргән,
Ана тел биргән!

* Алтыда белгән ана телең алтмышта онытылмас.

* Бик татлы булма кабып йотарлар,
Бик ачы булма — төкереп ташларлар.

* Аягы пычрак — өй пычратыр,
Теле пычрак — кеше пычратыр.

* Берәүнең кулы эшли,
Икенченең теле эшли.

* Бер телдә — ун хикмәт,
Ун телдә — йөз хикмәт.

* Бит күрке — күз,
Тел күрке — сүз.

* Дөньяда иң татлы нәрсә дә — тел,
Иң ачы нәрсә дә — тел.

* Әдәп башы — тел.

* Әйтмәс җирдә авызың тый,
Кычытмас җирдә кулың тый.

* Җабага тайның бете ачы,
Әшәке кешенең теле ачы.

* Иле барның теле бар.

* Иң татлы тел — туган тел,
Анаң сөйләп торган тел.

* Инсафлының теле саф.

* Йомшак телле бәрән ике ананы имә.

* Кеше күрке йөз;
Йөзнең күрке — күз,
Уйның күрке — тел,
Телнең күрке — сүз.

* «Кеш» дип әйтергә теле юкның күзен карга чукыр.
(Тел ул үзеңне яклау коралы булып та хезмәт итә, дигәннән.)

* Күңеле турының теле туры.
(Төрдәше: «Күңеле расның теле рас».)

* Озын тел елан: авыздан чыкса, муенга урала.

* Сакауның телен әнисе белер.

* Оста барда кулың тый,
Белгән барда телең тый.

* Сакау сакауны үчекли.

* Сиңа бирелгән ике колак, бер тел:
Ике тыңла, бер сөйлә, калганын үзең бел.

* Сөяксез тел ни димәс.

* Сүз бер көнлек, тел гомерлек.

* Татлы тел тәхет били.

* Татлы тел тимер капканы ачар.

* Тел — ананың теләге,
Тел — ананың баласына иң кадерле бүләге.

* Тел белән әйтмичә, бармак белән төртеп булмый.

* Тел белмәгән теленнән абыныр.

* Телгә сак бул!

* Тел дигән дәрья бар,
Дәрья төбендә мәрҗән бар.
Белгәннәр чумып алыр,
Белмәгән коры калыр.

* Теле белән күктәге айны йөртә белгән,
Кулы белән казандагы майны эретә белмәгән.

* Теленә салынган,
Эшендә абынган.

* Телең белән күңелеңне бер тот.

* Телең белән узма,
Белем белән уз.

* Телең белән фикер йөртмә,
Уең белән фикер йөрт.

* Телеңне тезгендә тот,
Этеңне чылбырда тот!

* Телеңне тыйсаң, тыныч булырсың.

* Телне каләм саклый.

* Телең ни әйтсә, колагың шуны ишетер.

* Теле озын булмаганның гомере озын булыр.

* Теле озын кешенең акылы кыска булыр.

* Теле пычракның күңеле пычрак.

* Теле татлының дусты күп.

* Теле чибәрнең үзе чибәр.

* Теле юкны тигәнәк талар.

* Тел — күңелнең көзгесе.

* Тел — кылыч: тиешсез җирдә тый, тиешле җирдә кый!

* Теллеләр халык булып дөньяга чыккан,
Телсезләр балык булып дәрьяда калган,
Бакылдыклар бака булып баткакта яталар, ди.

* Телләр белгән — илләр белгән.

* Тылмач үз җавабын үзе табар.

* Телне тешләп өзеп булмый,
Сөйләми дә түзеп булмый.

* Тел өчен теш төбенә утырталар.

* Тел ташны эретә.

* Тел Теләчегә барып кайта. (Теләче — Казан арты район үзәкләреннән берсе.)

* Телчән теленнән табар.

* Тәмле дә тел,
Тәмсез дә тел.

* Төче коймак пешергән кешегә бар, төче телле кешегә барма.

* Туган илем — иркә гөлем,
Киңдер сиңа күңел түрем.

* Туган телем — үз телем,
Туган илем — үз көнем.

* Туган телне кадерләгән халык кадерле булыр.

* Туры телем таш ярыр.

* Ул да яхшы, бу да яхшы,
Ашаган чакта бар да яхшы,
Баш коткарган тел дә яхшы.

* Үткен тел — бәхет,
Озын тел — бәла!

* Һөнәр алды — кызыл тел. (Кызыл тел — оста, матур тел, димәк).

Ил, туган җир, ватан турында татар халык мәкальләре

* Алтын-көмеш яуган җирдән туган-үскән ил артык.

* Асыл кеше алтын дип үлмәс, халкым дип үләр.

* Ата-бабам торган җир,
Кендек каным тамган җир.

* Атаң да җир, анаң да җир.

* Ат туйган җиренә,
Ир туган иленә тартыр.

* Аягы яман түрне болгар,
Авызы яман илне болгар.

* Бердә түгел, илдә көч.

* Береккән ил бозылмас.

* Бер төкерсә, бер була,
Ил төкерсә, күл була.

* Болгар йорты — Идел йорт,
Идел эче — имин йорт.

* Ватанга хезмәт — үзеңә хезмәт.

* Дустыннан аерылган җиде ел елар,
Иленнән аерылган гомер буе елар.

* Җирсез-йортсыз ил булмый,
Ашсыз-сусыз көн булмый.

* Җир-су дигән җирсендерә,
Йөрәкләрне җилкендерә.

* Җир-суы бар җирен сөйләр,
Ил-йорты бар илен сөйләр,
Ил-йорты юк ниен сөйләр?

* Җир тартмаса, су тарта.

* Зәңгәр бака үз сазын танымас.

* Идел буе бәрәкәтле җир.

* Идел кичми ил булмый.

* Ил аткан таш ерак китә.

* Ил ачуы — яман ачу.

* Ил белән этәргәч, тау күчкән.

* Илгә таянган — Идел кичәр.

* Ил гамен җиңгән ир ил агасы булыр (Гамен җиңгән — кайгысын йоткан).

* Илдә булса иренгә тия.

* Илдә булса үлмәссең,
Илсез көнең күрмәссең.

* Илдә илле төрле кеше була.

* Илдә йөргән ил таныр,
Кырда йөргән җир таныр.

* Илдән берәр җеп җыйсаң да, ятимгә бер күлмәк була.

* Иле иркеннең көне иркен.

* Илен белмәгән игелексез,
Халкын белмәгән холыксыз,
Нәселен белмәгән нәсәпсез.

* Илен белмәгән әләкче булган.

* Илен белмәгән тиле.

* Иле ныкның биле нык.

* Иленнән аерылган — канаты каерылган.

* Ил илдән калса, иргә намус.

* Ил иле белән, бака күле белән.

* Ил ил белән,
Тегермәне җил белән.

* Ил илнең ит туравы башка.

* Ил — илнең көзгесе.

* Ил иргә, ир илгә таяна.

* Ил йоласыз булмас.

* Ил көче — Идел көче.

* Ил күрү — бурыч.

* Илле елда ил яңарыр.

* Илнең яме иле белән,
Ватан яме җире белән.

* Ил купса, Идел кубар,
Авыл купса, давыл кубар.

* Ил намусы — ир намусы.

* Илнең утына ян,
Бозына — туң!

* Илсез кеше — телсез сандугач.

* Ил теле им булыр.

* Ил телен алмаган имгәккә калыр.

* Ил эче алтын бишек.

* Ил яхшылыкны онытмас.

* Ипле кеше иленнән китми!

* Иренчәк йорт ил булмас,
Ил булса да гөл булмас.

* Ир кадере ил белән.

* Ирләр киңәше ил корган.

* Күлдә йөргән коңгыр каз
Чүл кадерен белмидер;
Чүлдә йөргән дуадак
Күл кадерен белмидер.

* Кичә йомыркадан чыкты, бүген кабыгыннан җирәнә!

* Исең барда ил таны,
Көчең барда җир таны!

* Көтү ташлаган куйны бүре алыр.

* Кайтыр юлга чыккач, ат та елдамлана.

* Качын китсәң дә чәчеп кит, кайтуыңа аш булыр.

* Качыр әйткән: әти-әниемне сора, фамилиямне сорама.

* Кардәш җыелса, кавем булыр,
Сыер җыелса, савым булыр.

* Очырырга җил көчле,
Узышырга ил көчле.

* Сыерчык диңгез артына китсә дә үз туган оясына кайта.

* Таянма билеңә, таян илеңә.

* Ташлама илеңне, кан басар күзеңне.

* Туган җиргә туың (ту — байрак) тек.

* Туган җирдәй җир булмас,
Туган илдәй ил булмас.

* Туган илең — туган анаң.

* Туган илнең кадерен читтә йөрсәң белерсең.

* Туган илнең эте дә якын.

* Туган туфракка баскан эз суынмый.

* Туган-үскән җирдән дә матур җир булмас.

* Халык йорты — туган ил.

* Халык көе еракка ишетелер.

* Халык көче таш яра.

* Халык картаймый.

* Халыкка ошаса, тәкмәч ат!

* Халыкка хыянәт — Ватанга хыянәт.

* Һәр халыкның бер холкы бар.

* Үзем өчен туганмын,
Илем өчен үләрмен.

* Үз илем — алтын бишек,
Кеше иле — үтә тишек.

* Үз илем үземә кадерле.

* Үз илең гөлстан,
Кеше иле гүрстан.

* Үз халкыңны үз итсәң, ят халыкка кол булмассың.

* Үз халкын сөймәгән башка халыкны да сөймәс.

* Үлсәң дә туган җиреңә ябыш.

* Фәлән җирдә файда бар,
Үз җиреңдәй кайда бар?

* Һәр гөл үз сабагында чәчәк атар.

* Һәр илнең үз йоласы.

* Һәркемнең үз Ватаны алтын, йөрәк төбе ялкын.

* Чит җирнең читен минутлары күп була.

* Чит җирдә мал да җирси.

* Чит илнең карчыгасы — үз илеңнең каргасы.

* Читтә йөргән тарыгыр,
Туган илен сагыныр.

* Чыпчык та «чытырманым!» дигән.

* Чыпчык чыбыгым, ди,
Карга каеным, ди.

* Эт тә үз йортын белә.

* Этнең тамагы кайда туйса, иле шунда.

* Эт ыруын танымас.

* Йә халыкка ияр,
Йә халыкны иярт!

«Нәкый Исәнбәт. Татар халык мәкальләре» китабыннан

Бала тәрбияләү һәм холык турында мәкальләр

* Адәм баласын түгел, аю баласын да биергә өйрәтәләр.

* «Айт!» дигәндә ялт итеп тор.

* Алтыдагы (холык) алтмышка.

* Алгы көпчәк кая тәгәрәсә, арты да шуннан.

* Алма янында яткан бәрәңге алма тәмәйткән.

* Ана сөте белән кергән онытылмый.

* Ана сөте белән кермәгән, тана сөте белән кермәс.

* Атай барда атай баш,
Атай юкта анай баш,
Анай юкта апа баш,
Апа юкта үзем баш.

* Ата алмаган малай атасыннан күргән.

* Ата-анаң сиңа гомер биргән.

* Ат өйрәнмим ди дә, авызлык- өйрәтә.

* Бала безнеке,
Акылы үзенеке.

* Бала була белмәгән кеше егет булалмый.

* Балага бер кәнфит бирсәң, икенчесен сорар.

* Бала әйткән ди: мине берәү дә тыңламый, чөнки минем әле сакалым юк.

* Балага иң куәтле кеше — ата.

* Балага кәкитләнсәң, кәнфит сорар.

* Бала егыла-егыла егылмаска өйрәнер.

* Бала яшь чагында ни белән уйнаса — зурайгач мәеле (теләк, кызыксыну) шуңа була, имеш.

* Бала көчен күрсәтергә яратыр.

* Бала күргәнен эшләр.

* Бала кош очар, кунар агачын тапмас.

* Бала кулында елан үләр.

* Балалар кесәсендә кәнфит ятмый.

* Балалык бик бәхетле чак булса да, бала һаман «кайчан зур үсәм инде» дип сорый.

* Бала «миңа бәләкәй сөяк бирделәр» дип үпкәләгәнче, сөяген песи алып китәр.

* Бала үсте дигәнче,
Батыр үсте дисәңче;
Батыр һөнәр белмәсә,
Гафил (гамьсез, ваемсыз) үсте дисәңче.

* Баланы бала арасында якласаң, әләкче булыр.

* Баланы яшьтән бөк,
Агачны баштан бөек.

* Баланы йомышка куш, артыннан үзең йөр.

* Баланың кулыннан пычак алсаң, алмашына таяк бир.

* Баланы эшкә өйрәт,
Эшен бетерергә дә өйрәт.

* Бала өчен «юк» дигән сүз юк.

* Бала уйнаудан туймас.

* Бала үлгәнгә салынса, син аны күмгәнгә салын.

* Бала-чага ипи сатып калач ала.

* Бала чактан кергән гадәт гомергә китәр.

* Башсыз өйдә ата торып ул сөйләр,
Ана торып кыз сөйләр.

* Бишектәге бишкә төрләнер.

* Буй үстергәнче, акыл үстер.

* Буранда бала котырыр.

* Әдәпле бала гарьле була,
Әдәпсез бала гарьсез була.

* Җидесендә ни булса,
Җитмешендә шул булыр.

* Кем нәрсәгә күнегә —
Шуның белән күмелә.

* Кыз бала анасына чын дус була.

* Кыз сөйкемле булса, холыгы белән,
Ул сөйкемле булса, әдәбе белән.

* Малай кулына акча керсә, көчек сатып алыр.

* Олы кызы Мәстүрә,
Кечеләрен үстерә.

* Өч яшьлек малай атага булышыр,
Өч яшьлек кыз анага булышыр.

* Сабыйга ат та ат, таяк та ат.

* Сабый хөкеме — уен.

* Теше чыккан балага
Чәйнәп биргән аш булмас.

* Тәрбиясез бала хайван булып үсәр.

* Туа белми, тора белә.

* Туа мөгез чыкмый, тора мөгез чыга.

* Үзе егылган бала еламас.

* Уйнаса баласы җиңә,
Чынласа атасы җиңә.

* Улга утыз өйдән тыю,
Кызга кырык өйдән тыю.

* Ул минеке,
Акыл үзенеке.

* Ул туды — илгә ту (байрак) туды.

* Улы барның кулы бар.

* Улның ояты атага,
Кызның ояты анага.

* Хәерсез бала хәерче булыр.

* Һәрбер яшьнең үз хөкеме бар:
Сабый хөкеме — уен.

* Һөнәрле булып ул үссен,
Холыклы булып кыз үссен.

* Чыбык чакта бөгелмәгән, таяк булгач бөгелмәс.

Җыр-көй, бию турында мәкальләр

Җыр-көй

* Белгәнгә җыр,
Белмәгәнгә «дыр».

* Әүвәл тавыш, аннан көй.

* Җилләтми томан ачылмый,
Җырламый күңел ачылмый.

* Җыр белгәнгә җыр һөнәр,
Җыр белү дә зур һөнәр.

* Җыр күңеллегә куаныч,
Күңелсезгә юаныч.

* Җырлаганның биергә исәбе бар.

* Җыр кешенең юлдашы.

* Җырлап ачылмаса күңел,
Елап ачылачак түгел.

* Җырлап эшләсәң, җырлап яшәрсең.

* Җырлый белмәгән кеше сызгырып йөри, ди.

* Җырны берәү шатлыктан, берәү кайгыдан җырлый.

* Җырның канаты бар.

* Җырның ертыгы юк.

* Җыр тыңламыйлар, моң тыңлыйлар.

* Заманасына күрә көе.

* Һәр заманның үз көе.

* Ил җыр белән яши.

* Илнең җыры бар,
Күңелнең моңы бар.

* Ишәк килде — җыр бетте.

* Көй — күңелнең моңы.

* Карга каңгылдап каз булмас.

* Карганыкы көн дә бер карылдау.

* Сандугач җырын җырлыйм дип, үз җырыңны онытма.

* Сандугач сайрап җиңәр, карга кычкырып җиңәр.

* Сандугач сайрый,
Карга кычкыра,
Бүре улый,
Кеше җырлый.

* Сүз — басу, җыр — чәчәк.

* Сүз — көмеш, җыр — алтын.

* Тел әйтә алмаганны җыр әйтер.

* Тукта, мин җырлыйм, миннән калса, син җырларсың.

* Һәр кешенең үз яраткан җыры бар.

* Һәр кошның үз моңы.

* Һәр кошның үз тавышы үзенә матур.

* Һәр кош үз тавышыннан тәм таба.

* Эч пошканга җыр файда.

* Эш вакытында такмак әйтмиләр.

* Ярма тарттырганда җырлый, ут сүнгәч бии.

Музыка һәм музыкантлар

* Анысы шулай шулаен да
Тартып җибәр кураең!

* Барабан каксалар, барабан артыннан;
Кубыз тартсалар, кубыз артыннан.

* Барабан таяк ала, барабанчы акча ала.

* Гармунсыз клуб,
Лампасыз куык.

* Гармунчы назлы булыр.

* Думбыра туй төшкән өйгә килешер.

* Думбырачы думбырачыны күрсә, кылы өзелә, ди.

* Музыканы хайваннар да яраталар.

* Ни думбыра белмәгән,
Ни сызгыра белмәгән.

* Эчең пошса, музыка уйна,
Уйный белмәсәң, уйнаганны тыңла!

Бию

* Атам-анам биегән,
Күңел ачкан биюдән.

* Уйнап-җырлап биемәгән — җебегән.

* Бии белгәнгә бер такта җитә, бии белмәгәнгә йөз такта да аз.